Αμερικανο-ιρανική προσέγγιση

    Ανησυχούν Τουρκία και Σαουδική Αραβία                                         

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Σε μια εποχή που τίποτε δεν φαίνεται να πηγαίνει καλά στη Μέση Ανατολή, η δυνατότητα μιας αμερικανο-ιρανικής προσέγγισης παρουσιάζεται σαν ένα σημαντικό διπλωματικό γεγονός που είναι πιθανόν να επηρεάσει θετικά και άλλες διενέξεις στην περιοχή. Όλα ξεκίνησαν με την εκλογή του θεωρούμενου ως μετριοπαθούς Χασάν Ροχανί στην προεδρία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Ακολούθησαν οι «αγάπες» στα Ηνωμένα Έθνη ανάμεσα στον ιρανό πρόεδρο και τον Μπαράκ Ομπάμα. Για πρώτη φορά ύστερα από πολλά χρόνια από το βήμα των Ηνωμένων Εθνών δεν ακούστηκαν πολεμικοί παιάνες ούτε από τη μια ούτε από την άλλη πλευρά. Αντίθετα το κλίμα ήταν εποικοδομητικό και από τις δύο πλευρές και αυτό εκφράστηκε και από τις ομιλίες των δύο προέδρων στη Γενική Συνέλευση των  Ηνωμένων Έθνών.
Είναι πολύ πιθανόν ότι πέρα από την τηλεφωνική επικοινωνία Ροχανί-Ομπάμα έγιναν  και παρασκηνιακές διαβουλεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Όλα αυτά οδήγησαν σ’ένα νέο κύκλο διαπραγματεύσεων στη Γενεύη για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα ανάμεσα στην Τεχεράνη και την ομάδα των έξι που περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ρωσία, τη Γαλλία, τη Βρετανία και τη Γερμανία. Στις διαπραγματεύσεις προήδρευσε η εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάθριν Άστον και φαίνεται ότι έγιναν μέσα σε ένα πολύ καλό κλίμα. Αμερικανικές και δυτικές πηγές ανέφεραν ότι είναι η πρώτη φορά που το Ιράν παρουσιάστηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με σοβαρές προτάσεις και όχι με επικοινωνιακά μανιφέστα. Παρόλο που το κλίμα στις διαπραγματεύσεις ήταν θετικό, οι διπλωματικές πηγές στη Γενεύη τόνιζαν πως οι δύο πλευρές βρίσκονται ακόμη μακριά από μια συμφωνία.

Οι λόγοι που σπρώχνουν το Ιράν σε μια αλλαγή πολιτικής είναι σίγουρα οικονομικοί. Μια συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα θα επέτρεπε την άρση των οικονομικών κυρώσεων που έχουν προκαλέσει μεγάλη ζημιά στην ιρανική οικονομία. Από αμερικανικής πλευράς το κίνητρο που ωθεί τον Ομπάμα για μια συνδιαλλαγή με το Ιράν έχει σχέση με τα αδιέξοδα της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Η αμερικανική ηγεμονία στην περιοχή φαίνεται να έχει φτάσει στα όριά της μετά τις συνεχείς αποτυχίες στο Ιράκ, τη Λυβύη, τη Συρία, την Αίγυπτο αλλά και τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Μια εξομάλυνση των αμερικανο-ιρανικών σχέσεων θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να διαχειριστούν καλύτερα μια σειρά προβλημάτων όπως αυτό της Συρίας, του Λιβάνου και της ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και τους Παλαιστινίους. Το Ισραήλ δεν παρέλειψε βέβαια να εκφράσει δημόσια τις επιφυλάξεις και τις  ανησυχίες για την προσέγγιση αυτή ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη. Αλλά το Ισραήλ δεν είναι η μόνη χώρα που ανησυχεί για την προσέγγιση αυτή. Ανησυχία εκφράζουν και η Σαουδική Αραβία, τα εμιράτα του Κόλπου και η Τουρκία. Κι αυτό γιατί στην περίπτωση μιας εξομάλυνσης των σχέσεων ανάμεσα στο Ιράν και τις ΗΠΑ θα υποβιβαστεί ο ρόλος τους και η στρατηγική τους σημασία.

Το Ιράν θέτει δύο βασικούς όρους για να καταλήξει σε μια συμφωνία. Ο ένας είναι να τερματιστούν οι οικονομικές κυρώσεις εναντίον του και ο άλλος να έχει το δικαίωμα να εμπλουτίζει ουράνιο σε χαμηλά επίπεδα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Από πλευράς Αμερικανών η βασική προϋπόθεση για την κατάληξη μιας συμφωνίας είναι να αποποιηθεί το Ιράν του δικαιώματος παραγωγής πυρηνικών όπλων και να δεχτεί τους μηχανισμούς εκείνους ελέγχου που θα το πιστοποιούν. Και οι δύο πλευρές βιάζονται να καταλήξουν σε μια συμφωνία στο επόμενο εξάμηνο. Αν κάτι τέτοιο πραγματοποιηθεί οι γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή θα αλλάξουν με γοργούς ρυθμούς.

Υ.Γ.

Δεν ξέρω πολλές χώρες που ο κεντρικός τραπεζίτης να είναι σε μόνιμη διάσταση με τον αρχηγό του κράτους. Κι αν ακόμη υπάρχουν διαφωνίες, αυτές δεν δημοσιοποιούνται για να μη βλάψουν την οικονομία και γενικά τον τόπο. Στην Κύπρο ο μεν Χριστόφιας «έκανε κόμμα» εναντίον του Ορφανίδη με δύο άλλους τραπεζίτες, τον Σταυράκη και τον Βγενόπουλο, ο δε Αναστασιάδης κατηγορεί τον Δημητριάδη ότι είναι όργανο των Βρυξελλών επειδή πάει να του φάει το ψωμί από το στόμα. Συναγωνίζονται δηλαδή ποιος θα είναι ο ρωμαίος ανθύπατος στη Λευκωσία, ο καλύτερος υποτακτικός... Δεν θέλω να πω βέβαια πως ο Ορφανίδης ήταν άγιος, αλλά αν ο ακελικός Κίκης Καζαμίας  δεν είχε πρόβλημα να συνεργαστεί μαζί του, τείνω να πιστέψω πως η ευθύνη για την κόντρα των δύο ήταν περισσότερο του Χριστόφια. Δεν παραβλέπω φυσικά ότι πίσω από αυτού του είδους τις κόντρες, περισσότερο και από την προσωπική διαμάχη κρύβονται μεγάλα, πολύ μεγάλα συμφέροντα.

 Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com